Pingwiny należą do jednych z najbardziej popularnych zwierząt na świecie. Nie da się chyba nie lubić tych uroczych, nielotnych mieszkańców Antarktyki. Chociaż pingwiny kojarzą nam się głównie z zimnymi obszarami, warto pamiętać, że istnieją gatunki żyjące w klimacie cieplejszym, np. pingwin równikowy Spheniscus mendiculus na wyspach Galapagos oraz pingwin przylądkowy Spheniscus demersus występujący na południu Afryki. Na dźwięk słowa „pingwin” większość z nas widzi pewnie osobnika eleganckiego, wystrojonego w czarny frak i białą koszulę. Ten uniwersalny u wszystkich pingwinów uniform nie jest przypadkowy.
Pingwiny należą do gatunków ptaków morskich, a na lądzie występują wyłącznie w strefie przybrzeżnej i w przypadku większości gatunków wyłącznie w okresie lęgowym. W wodzie natomiast zdobywają pokarm – głównie kryl (skorupiaki podobne do krewetek), głowonogi takie jak kalmary i ryby – na który aktywnie polują. Same pingwiny mogą paść natomiast ofiarą takich drapieżników, jak amfitryta lamparcia czy też orki. Czarny grzbiet i biały brzuch stanowią maskowanie, sprawiające, że płynący ptak jest słabiej widoczny, gdy obserwowany z dołu, z uwagi na białe brzuch i pierś zlewające się z oświetloną przez słońce powierzchnią wody. Widziane z góry, dzięki czarnemu ubarwieniu grzbietu, zlewają się z mrokiem oceanicznej głębi.
Ten uniwersalny model pingwiniej „odzieży” może być niekiedy wzbogacony u niektórych gatunków w akcent kolorystyczny w postaci jasnożółtych elementów takich jak kołnierz na piersi czy obszar wokół uszu w przypadku pingwina cesarskiego Aptenodytes forsteri lub pomarańczowe gardło i policzki, w przypadku pingwina królewskiego Apterodytes patagonicus. Być może komuś na dźwięk słowa pingwin przychodzi do głowy obraz pingwina złotoczubego Eudyptes chrysolophus, znacznie niższego, ale za to z fantazyjnym, złotym pióropuszem na głowie i demonicznymi, czerwonymi oczami?
Przyroda ma jednak do zaoferowania nawet więcej opcji dla wszystkich wymienionych powyżej gatunków pingwinów, chociaż aberracje w ubarwieniu (łac. ab – od i errare – błądzić, także aberratio – zabłąkanie się, zbłądzenie, czyli odchylenie od normalnego stanu) należą do niezwykle rzadkich i są często wynikiem mutacji genetycznej.
Zabarwienie upierzenia u ptaków jest wynikiem obecności w piórach kombinacji pigmentów. Najpopularniejszymi pigmentami są melaniny. U ptaków opisano dwa rodzaje melaniny: eumelaninę (czarną) i feomelaninę (brązową). Karotenoidy, inne powszechnie występujące pigmenty, powodują powstawanie takich odcieni jak żółty, pomarańczowy i czerwony. Wyjątkiem jest tu niebieskie ubarwienie piór, które w przeciwieństwie do wszystkich wyżej wymienionych kolorów, wynika z rozpraszania światła przez strukturalne właściwości piór. Jeśli z powodu mutacji genetycznej jednego lub więcej genów odpowiedzialnych za syntezę jednego bądź większej liczby pigmentów zostanie zablokowana lub składniki strukturalne nie zostaną odpowiednio wkomponowane w trakcie rozwoju piór, powstanie barwna aberracja upierzenia.
Zależnie od gatunku, aberracje w ubarwieniu spotyka się np. u około 1 na 120 tysięcy pingwinów białookich Pygoscelis adeliae (nazywanych potocznie pingwinami Adeli) i u jednego na 146 tysięcy pingwinów maskowych Pygoscelis antarcticus. Najczęściej zdarzają się u pingwinów białobrewych Pygoscelis papua – raz na 20 tysięcy osobników, natomiast u pingwinów magellańskich Spheniscus magellanicus praktycznie nie występują.
Znanych jest kilka rodzajów aberracji w kolorze ubarwienia występujących u pingwinów. W przeszłości każda aberracja kolorystyczna nazywana była albinizmem. Obecnie albinizm odnosi się do całkowitego braku pigmentu – melaniny – odpowiadającego za ubarwienie piór, skóry i oczu. Ptaki albinistyczne mają więc całkowicie białe upierzenie, różowoczerwone oczy (zazwyczaj maskowane przez tęczówki naczynia krwionośne w oczach stają się widoczne) i bladą skórę. Znacznie częściej obserwuje się pingwiny, u których występuje leucyzm, gdzie skóra może produkować nieznaczną część pigmentu. Leucyzm cechuje się zachowaniem koloru oczu, dzioba i nóg przy jednoczesnym braku pigmentu w skórze lub piórach. Podczas gdy zwierzę albinos będzie czysto białe, u osobnika z leucyzmem nadal będzie można zaobserwować paski, plamy lub inne rodzaje wzorów, które występują u typowo ubarwionych ptaków. Inną aberracją występującą u pingwinów jest izabelinizm. Izabelinizm to forma rozcieńczenia pigmentu spowodowana mutacją, powodująca obniżenie stężenia eumelaniny, w efekcie czego normalnie ciemne obszary rozwijają się jako rodzaj wyblakłego szaro-żółtego koloru (lub ciemniejszego, bladobrązowego) i jest rzekomo nazwany na cześć arcyksiężnej, która odmawiała zdjęcia swojej bielizny przez trzy lata… Warto wspomnieć, że brak jest konsensusu środowiska ornitologicznego w zakresie nazewnictwa aberracji kolorystycznych i tak np. izabelinizm i leucyzm często traktowane są jako jedna i ta sama aberracja, mimo że ten pierwszy różni się od leucyzmu, który związany jest z całkowitym brakiem eumelaniny i feomelaniny w piórach.
Innym rodzajem aberracji barwnej jest stan genetyczny zwany melanizmem, który polega na zwiększonej produkcji melaniny. Ptaki wydają się wtedy ciemniejsze niż typowe dla ich gatunku ubarwienie. Przykładem mogą być melanistyczne osobniki pingwina królewskiego zaobserwowane w koloniach zlokalizowanych na Georgii Południowej.
Czy ta skomplikowana klasyfikacja ma jednak znaczenie dla naszych nielotnych bohaterów? Tak, i to ogromne. Odmienność w świecie zwierząt – zupełnie jak u ludzi – może prowadzić do odrzucenia lub do zwiększonego zainteresowania wyróżniającym się osobnikiem. Niestety zazwyczaj ma miejsce ten pierwszy przypadek. Albinizm uznawany jest za wadę genetyczną, a przewidywana przeżywalność osobników albinotycznych jest krótsza niż u osobników ubarwionych typowo. Wynika to głównie z tego, że odmiennie ubarwione ptaki mogą stać się częściej łupem drapieżników, którym łatwiej jest zlokalizować, a następnie podążać za wyróżniającym się na tle pozostałych czarno-białych osobników celem. Z tego samego względu żerowanie w przypadku odmiennie ubarwionych zwierząt jest trudniejsze, gdyż ich potencjalne ofiary dostrzegają wyraźny kontrast między ubarwieniem pingwina a jego otoczeniem.
W obrębie własnego gatunku osobniki albinotyczne często spotykają się z dezaprobatą. W przypadku pingwinów białookich, w procesie łączenia w pary ciemne ubarwienie głowy, kontrastujące z białą obwódką oka, ma szczególne znaczenie i jest wysoce pożądane u przyszłego partnera. Z tego względu jasne, jednorodne ubarwienie całego ciała często skreśla odmiennie ubarwione ptaki i skazuje je na samotność. Od każdej reguły są jednak wyjątki i w literaturze opisano również przypadki łączenia w pary i skutecznego sukcesu rozrodczego również u nietypowo ubarwionych pingwinów.
Innym aspektem aberracji w upierzeniu jest fakt, że mutacja wpływa często nie tylko na kolor, ale także na strukturę i budowę piór, czyniąc je mniej odpornymi na warunki zewnętrzne. Ptaki albinosy mają również słaby wzrok - kolejną przeszkodę w walce o przetrwanie. Konsekwencją tego jest mniejsze przystosowanie pingwinów do życia w warunkach często trudnych do przeżycia i bez obecności mutacji. Wyjątkiem są tu niektóre odmiany izabelinistyczne. Pingwiny o brązowym ubarwieniu w miejscu typowego, czarnego, zdają się wieść życie, niewiele różniące się od życia klasycznie ubarwionych osobników.
Z uwagi na negatywne skutki, jakie zazwyczaj niosą za sobą aberracje w upierzeniu ptaków, rzadko obserwowane są u dorosłych, dzikich osobników, co jest konsekwencją zwiększonej śmiertelności osobników odmiennie ubarwionych. Ze względu na wyjątkowy charakter każda taka obserwacja cieszy oko szczęśliwego obserwatora.
Fot. 1 Pisklę pingwina białookiego, odmiana leucystyczna.
Fot. 2 Leucystycznie ubarwione pisklęta pingwina białookiego w otoczeniu typowo ubarwionych osobników.
Tekst: dr Katarzyna Tołkacz
Literatura:
Bonser, R. H. C. The mechanical properties of feather keratin. 1996. Journal of Zoology 239: 477-484.
Everitt, D. A., Miskelly, C. M. A review of isabellinism in penguins. 2003. Notornis 50: 43–51.
Finger, J. V. G., dos Santos, C. R., Corrêa, L. L. C. et al. A brown Adélie Penguin Pygoscelis adeliae breeding at King George Island, Maritime Antarctica. 2018. Polarar Biology 41: 1907–1910.
Forrest, S., Naveen, R. Prevalence of Leucism in Pygocelid penguins of the Antarctic Peninsula. 2000. Waterbirds: The International Journal of Waterbird Biology, 23: 283-285.
Hiler, I. Albinos. Young Naturalist. 1983 The Louise Lindsey Merrick Texas Environmental Series 6: 28–31.
Holt, D. W., Robertson, M. W., Ricks, J. T. Albino eastern screech-owl, Otus asio. 1995. Canadian Field Naturalist 109: 121-122.
Jouventin, P. Visual and vocal signals in penguins, their evolution and adaptive characters. 1982. Parey, Berlin.
Oosthuizen, W. C. de Bruyn, P. J. N. Isabelline King Penguin Aptenodytes patagonicus at Marion Island. 2009. Marine Ornithology 37: 275-276.
Stirling, I. An albinistic Adelie Penguin. 1969. Condor 71: 78.
Van Grouw, H. Not every white bird is an albino: sense and nonsense about colour aberrations in birds. 2006. Dutch Birding 28: 79–89.
Wilson, E. A. The Adelie penguin (Pygoscelis adeline). British National Antarctic Expedition 1901-1904. 1907. Natural History (Zoology) 2: 36-58.
