Fale napotykając płytsze wody wzbierają, by rozbić się fontanną piany o wystające z wody chropowate skały małej islandzkiej wysepki. Lodowate morze liże czarne bazaltowe klify, które lśnią w słońcu, a wśród wirów, fal i piany morskiej, na powierzchni wody czekają dorodne czarno-białe ptaki. Czekają na dogodny moment, by z kolejną nadchodzącą falą wskoczyć na klif i rozpocząć wspinaczkę w kierunku gniazda.
Nie mogą wzbić się do lotu, chociaż mają skrzydła, na których rosną lotki. Ich skrzydła są jednak komicznie małe, jakby przestały rosnąć, kiedy ptaki były jeszcze małe, i tak już im zostało. Choć takie skrzydła bardzo przydają się do nurkowania, okazało się, że będą przyczyną zagłady tych ptaków.
Alka olbrzymia to imponujący ptak. Idealnie przystosowany do życia w wodach północnego Atlantyku, którego historyczna wielkość populacji jest przedmiotem debaty (według niektórych autorów światowa populacja liczyła ponad 2 miliony osobników). Gniazdowała zarówno u wschodnich wybrzeży Kanady, jak i u wybrzeży Szkocji i Islandii, a dzięki swoim umiejętnościom pływackim, przemieszczała się w całym regionie północnego Atlantyku. Ważąc pięć kilogramów (niewiele mniej niż łabędź niemy) bez trudu nurkowała. Ostry, masywny dziób nadawał się idealnie do chwytania ryb. Manewrowanie pod wodą ułatwiały płetwy oraz maleńkie skrzydła. Na lądzie poruszała się niezgrabnie w pozycji wyprostowanej, sięgając wówczas 80-90 cm wysokości. Jak wszystkie ptaki alkowate, wierzch ciała miała pokryty czarnymi piórami, zaś brzuszną stronę pokrywały białe pióra. Cechą szczególną były białe owalne plamy w okolicach oczu, przez które prawdopodobnie otrzymała swoje pierwsze imię – pen gwyn, co w języku walijskim oznacza białą głowę. Nazwa łacińska została utworzona na podstawie właśnie tego pierwszego imienia: Pinguinus impennis, co można przetłumaczyć jako „nielotny białogłowy ptak”. Co ciekawe, mimo swojej nazwy, nie jest blisko spokrewniona z pingwinami. Właściwie, należy powiedzieć, że to pingwiny dostały swoje imię dzięki alce olbrzymiej i dzięki Francisowi Drake’owi.
Sir Francis Drake był angielskim korsarzem, który w latach 1577-1580 wybrał się w podróż dookoła świata na galeonie Golden Hind (pol. Złota Łania). W dzienniku okrętowym Golden Hind możemy przeczytać, że w czasie pokonywania Cieśniny Magellana, walijscy marynarze spostrzegli w wodach cieśniny czarno-białe ptaki, które nazywali „pengwyn”. Z całą pewnością nie były to alki olbrzymie, a pingwiny magellana, które marynarze wzięli za znane im z rodzinnych stron alki. Nazwa przyjęła się do tego stopnia, że niemal we wszystkich językach świata „pingwin” fonetycznie brzmi bardzo podobnie.
Człowiek od zawsze czerpał korzyści z alki olbrzymiej. Udowodniono, że już 100 000 lat temu stanowiły część diety neandertalczyków. Alki olbrzymie były pozyskiwane dla ich piór, mięsa, skór i jaj. Pióra i skóry doskonale nadawały się do izolacji przed zimnem. Pod skórą alki olbrzymiej znajdowała się gruba warstwa tłuszczu dodatkowo zabezpieczająca przed zimnem. Tłuszcz alki był również używany jako paliwo, do gotowania, jako źródło światła i ciepła. Jako jedyny nielotny ptak półkuli północnej, była łatwym łupem. Polowano na nią w koloniach lęgowych i na wodzie przy użyciu sieci, a nawet wędek. Dla załogi statków była idealnym pożywieniem – jeśli udało się złapać więcej ptaków na raz, można je było po prostu zamknąć w ładowni, mając dostęp do świeżego mięsa w razie potrzeby.
Od momentu, kiedy pod koniec XV wieku odkryto obfite łowiska u wybrzeży Nowej Funlandii, populacja alki olbrzymiej zaczęła maleć w szybkim tempie. Region ten obfitował nie tylko w ryby, było to również jedno z największych skupisk kolonii ptaków morskich, w pobliżu których budowano stacje przetwórcze ryb. Co roku łowiska te przyciągały pomiędzy 300 a 400 statków rybackich z Europy, a głównym źródłem pokarmu dla wszystkich pracujących były alki olbrzymie. Szacuje się, że w tamtych czasach ponad 200 000 ptaków rocznie ginęło z rąk rybaków.
Zmniejszanie się populacji alki olbrzymiej postępowało szybko również na pozostałych terenach lęgowych i pomimo prób ochrony tego gatunku zarówno w Kanadzie, jak i Wielkiej Brytanii pod koniec XVIII wieku, wszystko wskazywało na to, że jest już za późno. Próby ochrony gatunku polegały na ograniczaniu polowań. Zakazano chwytania ptaków dla pozyskiwania piór oraz zakazano wybierania jaj z kolonii, jednak nadal możliwe było używanie mięsa tych ptaków jako przynęty dla ryb. Od początku XIX wieku pojawiają się doniesienia o tym, że na poszczególnych wyspach nie ma już alk olbrzymich. Pierwsze doniesienie z 1800 roku pochodzi z wyspy Funk, leżącej 60 km na północny wschód od Labradoru. W 1840 potwierdzono zabicie ostatniej odnalezionej pary alk na jednej z wysepek archipelagu St. Kilda w Szkocji.
Ostatnia oaza spokoju alk olbrzymich znajdowała się u wybrzeży Islandii na zupełnie niedostępnej małej, skalistej wyspie Geirfuglasker (pol. szkier alki olbrzymiej). Pionowe klify i wzburzone morze sprawiało, że żaden człowiek nie ryzykował swojego życia, by się tam dostać. Spokój alk jednak był tylko pozorny. W 1830 roku w wyniku podwodnej erupcji wulkanu, wyspa Geirfuglasker rozpada się i znika z powierzchni wody. Alki, które przeżyły erupcję, przenoszą się na pobliską wyspę Eldey, jednak ta nie oferuje już schronienia przed człowiekiem.
W czasach, kiedy alka stała się niezwykle rzadko widywanym gatunkiem, do ich wyginięcia przyczyniają się kolekcjonerzy, którzy gotowi są zapłacić wysokie kwoty za skórę bądź jaja alki olbrzymiej (podczas aukcji 8 października w Gloucestershire replika wykonana w latach dwudziestych została wylicytowana za 25 tysięcy funtów). I to właśnie w ręce kolekcjonera wpadnie ostatnia z żyjących alk olbrzymich.
3 czerwca 1844 roku do klifowych wybrzeży wyspy Eldey przybija łódź. Kilkoro ludzi wspina się na płaską powierzchnię wyspy pokrytą anemiczną tundrą rozglądając się w poszukiwaniu ptaków, które pewien kupiec pragnie mieć w swojej kolekcji. Powoli zbliżają się do jedynej pary alk, jaką udało im się dostrzec na całej wyspie.
* * *
Od tamtej pory pojawiają się jeszcze nieliczne doniesienia o obserwacjach pojedynczych osobników, z czego najświeższe pochodzi z lat 20. dwudziestego wieku, z wybrzeży Lofotów, jednak nie zostało ono uznane jako pewne.
Historia alki olbrzymiej to najlepiej udokumentowany współczesny przypadek wyginięcia gatunku, którego główną przyczyną jest człowiek. Obecnie na świecie znajduje się 78 skór alki olbrzymiej, kolekcje piór, jaj oraz szkielety, między innymi w muzeum w Lipsku, Glasgow i Kopenhadze. Wśród kolekcjonerów alka olbrzymia w dalszym ciągu budzi spore zainteresowanie i osiąga wysokie ceny.
Niezwykle poruszający obraz alki olbrzymiej został przedstawiony w książce „The water babies” (pol. Dzieci wody) autorstwa Charlesa Kingsleya z 1863 roku. Książka ta była bardzo ważną pozycją literaturową dla dzieci w Wielkiej Brytanii. Przez wiele dziesięcioleci i nadal przyciąga wielu czytelników. Fabuła książki dotyczy tytułowego „dziecka wody” – Toma, jego przygód i napotkanych przez niego postaci. Jedną z nich jest stara alka olbrzymia: z okularami na nosie, w aksamitnej czarnej sukni i białym fartuchu. W przejmujący sposób toczy opowieść o swoim rodzie i o tym, jak to się stało, że z całego rodu została ona jedna.
W dole klifu huczą fale rozbijające się o brzeg. Woda jest spieniona i całkowicie biała. Powyżej klifu, na miękkiej tundrze Papa Westray, jednej z najdalej wysuniętych na północ wysp Orkad, słychać wołanie rybitwy popielatej. Podążając ścieżką w kierunku klifu uwagę przykuwa mały kamienny pomnik z mosiężną płytą i rzeźbą z gliny. Na płycie widnieje napis, upamiętniający ostatnią alkę olbrzymią z Papa Westray, którą zginęła z rąk człowieka w 1813 roku. Rzeźba to naturalnej wielkości alka, ze wzrokiem skierowana w stronę morza.
Figure 1. Mike Pennington / Great Auk (Pinguinis impennis) specimen, Kelvingrove, Glasgow / CC BY-SA 2.0
Figure 2. Z książki: Lost and vanishing birds;. London,J. Macqueen,1898, źródło: biodiversitylibrary.org/page/6494654
Figure 3. Pomnik upamiętniający ostatnią alkę olbrzymią zabitą w Wielkiej Brytanii w 1813, Papa Westray. Źródło: https://www.geograph.org.uk/photo/4589771
